Od nafte do litijuma: Saudijska Arabija ulaže u budućnost transporta?

Saudijska Arabija, kao jedan od najvećih proizvođača nafte na svetu, preduzima značajne korake ka diversifikaciji svoje ekonomije, usmeravajući se ka industriji električnih vozila i proizvodnji litijuma, ključnog metala za baterije. Sa obzirom na to da globalna potražnja za litijumom raste sedam puta do 2040. godine prema Međunarodnoj agenciji za energiju (IEA), Rijad želi da se pozicionira kao centar za vađenje i preradu ovog ključnog metala za baterije.

Transformacija ekonomije kroz EV industriju

Saudijska Arabija pod vođstvom prestolonaslednika Mohameda bin Salmana poznatijeg kao MBS je pokrenula ambiciozan plan "Vizija 2030" sa ciljem smanjenja zavisnosti od nafte i razvoja drugih sektora ekonomije. Ovaj plan uključuje ulaganja u tehnologiju, industriju, turizam i obnovljive izvore energije. Projekti poput ekstrakcije litijuma iz naftnih izvora, u partnerstvu između Saudi Aramco i državne kompanije Ma'aden, već su rezultirali prvom uspešnom ekstrakcijom litijuma iz visokokoncentrisanih ležišta. Saudijska Arabija planira da do 2027. postane komercijalni proizvođač litijuma, uz dva nova postrojenja za preradu litijuma u Yanbu Industrial City i zajednički projekat European Lithium-a i Obeikan Investment Group-a.

Pored toga, Rijad razvija EV ekosistem u King Abdullah Economic City, gde Lucid Motors, pod većinskim vlasništvom saudijskog fonda PIF-a, od 2023. godine sklapa električne automobile, a od januara 2025. je deo i prestižnog programa ,,Made in Saudi’’. Ne treba zaboraviti da je PIF već dodelio južnokorejskom Hyundai-ju ugovor vredan 248 miliona dolar za izgradnju fabrike vozila sa početkom proizvodnje već u 2026. godinu, i kapacitetom od 50.000 vozila godišnje koji će uključivati i električne automobile.

Saudijski planovi i investicije PIF-a uključuju i novi domaći EV brend Ceer, sa željom da postanu lider u proizvodnji električnih vozila i prateće infrastrukture. Cilj je da se proizvodi 500.000 EV godišnje do 2030. godine, sa impresivnim stanicima za punjenje kola koje treba za 20 minuta da sa 10% dostignu 80% kapaciteta. Ostaje izazov da li će Ceer uspeti da se izbori sa teškom konkurencijom koja dolazi pre svega iz Kine ali i Sjedinjenih Američkih Država.

Globalni kontekst i prilika za Rijad

Globalna prodaja električnih vozila porasla je za 25,6% tokom 2024. godine, dostigavši 1,9 miliona jedinica u decembru, prema podacima Rho Motion-a. Iako izazovi, poput ukidanja subvencija u Evropi i potencijalnih promena američke politike pod Trampovom administracijom, unose neizvesnost, tržište pokazuje pozitivan trend. Kina je zabeležila impresivan rast od 36,5%, dok Evropa i SAD zaostaju zbog regulatornih promena. Uprkos ovim izazovima, očekuje se da tržište električnih vozila nastavi da raste, a Saudijska Arabija planira da iskoristi ovu priliku kroz intenzivna ulaganja u litijum i EV industriju.

Rijad kao drugi najveći izvoznik nafte na svetu, želi da iskoristi svoje energetske resurse, infrastrukturu i više od 90 godina geoloških podataka kako bi ušla u industriju proizvodnje litijuma. Aramco je identifikovao područja sa koncentracijama litijuma do 400 ppm, što je značajno u poređenju sa drugim naftnim izvorima. Na primer, tipične koncentracije u slanicima poput Salar de Atacama u Čileu su oko 1800 ppm. Kod tvrdih stena (spodumene) koncentracije dostižu i do 10.000 ppm, dok naftna polja obično sadrže od 100 do 200 ppm. Ovi podaci pozicioniraju Aramco-ove nalazišta u srednji opseg kad je u pitanju navedeni izvor litijuma, što predstavlja značajan potencijal za dalju komercijalizaciju eksploatacije litijuma. Paralele sa Srbijom: Jadar kao strateška prilika

Srbija poseduje značajne rezerve litijuma, posebno kroz projekat "Jadar", sa godišnjim kapacitetom od 58.000 tona litijum-kabonata koji bi mogao da pozicionira zemlju kao ključnog igrača u evropskoj EV industriji. Iskustva Saudijske Arabije u privlačenju investicija i razvoju infrastrukture mogu poslužiti kao model za Srbiju u ostvarivanju potencijala u sektoru litijuma i električnih vozila. Uz sve veću potražnju za litijumom, Srbija ima šansu da razvije sopstvenu industriju litijuma i baterija, koristeći svoju geostratešku poziciju za privlačenje stranih investicija tako što će da usmeri napore na saradnju sa liderima u EV industriji, poput Tesle, BYD-a ili Hyundai-ja, koristeći projekat "Jadar" kao polaznu tačku za strateška partnerstva. Primena saudijskog pristupa, koji uključuje vertikalnu integraciju, tehnološke inovacije i partnerstva sa globalnim kompanijama, mogla bi značajno unaprediti srpsku ekonomiju i pozicionirati Jadar kao ključni projekat za budućnost.

Dok Saudijska Arabija redefiniše svoju ekonomiju kroz litijum i EV industriju, Srbija ima priliku da iskoristi sopstvene resurse i razvije strategiju koja će obezbediti dugoročnu održivost. Globalni trendovi pokazuju da je tranzicija ka električnim vozilima nezaustavljiva, a zemlje koje brzo reaguju i strateški planiraju mogle bi postati lideri u ovoj transformaciji.